Leczenie ortognatyczne w Bydgoszczy – informacje dla pacjentów IDENTICA
Leczenie ortognatyczne (ortodontyczno-chirurgiczne) to złożony proces korekcji wad zgryzu i dysproporcji szczęk, wymagający ścisłej współpracy ortodonty oraz chirurga szczękowo-twarzowego. Terapia ta jest wskazana przy poważnych wadach zgryzu (np. progenii, retrogenii, zgryzie otwartym, znacznej asymetrii szczęk), kiedy samo leczenie ortodontyczne aparatem nie wystarczy do uzyskania prawidłowego zgryzu. Dzięki połączeniu leczenia ortodontycznego z operacją szczęk poprawiają się warunki zgryzowe i rysy twarzy pacjenta, a niekiedy także ustępują problemy z oddychaniem czy chrapaniem. W Bydgoszczy pacjenci mają dostęp do pełnego leczenia ortognatycznego – od przygotowania ortodontycznego, przez zabieg chirurgiczny, aż po rehabilitację i końcową stabilizację zgryzu.
Leczenie ortognatyczne składa się z kilku etapów. Poniżej przedstawiamy kolejne fazy leczenia ortodontyczno-chirurgicznego wraz z najważniejszymi informacjami dla pacjentów na każdym etapie:
Etapy leczenia ortognatycznego
Konsultacje i planowanie leczenia – wstępna diagnostyka ortodontyczna i chirurgiczna, ustalenie indywidualnego planu leczenia. Kwalifikacja do leczenia.
Przedoperacyjne leczenie ortodontyczne – przygotowanie zgryzu aparatem ortodontycznym przed operacją (6–24 miesięcy).
Przygotowanie do operacji – konsultacje, planowanie zabiegu z chirurgiem szczękowo-twarzowym, kwalifikacja do zabiegu i ustalenie terminu operacji.
Operacja ortognatyczna – zabieg chirurgiczny w szpitalu (osteotomia szczęki/żuchwy i ustawienie kości w nowej pozycji).
Hospitalizacja i wczesny okres pooperacyjny – pobyt w szpitalu, pierwsze doby po operacji, podstawowa opieka pozabiegowa.
Rekonwalescencja pozabiegowa – gojenie się tkanek, fizjoterapia, stopniowy powrót do normalnej funkcji żuchwy (od 2 do 6 tygodni).
Pooperacyjne leczenie ortodontyczne – dalsze leczenie aparatem stałym już po operacji w celu finezyjnego ustawienia zgryzu (ok. 3–24 miesięcy).
Retencja (faza utrzymania efektu) – noszenie retainerów po zakończeniu leczenia, aby utrwalić osiągnięte wyniki.
Poniżej opisujemy szczegółowo wymienione etapy i związane z nimi zalecenia.
Konsultacja ortodontyczna i chirurgiczna – planowanie leczenia
Pierwszym krokiem jest dokładna diagnostyka ortodontyczna oraz konsultacja chirurgiczno-ortognatyczna. Ortodonta przeprowadza badanie zgryzu, wykonuje zdjęcia fotograficzne oraz rentgenowskie (np. pantomogram, cefalometria) i wraz z chirurgiem ocenia, czy konieczna jest interwencja chirurgiczna. Na tym etapie specjaliści ustalają wstępny plan leczenia ortodontyczno-chirurgicznego, dostosowany indywidualnie do pacjenta. Omawiane są przewidywane korzyści, zakres leczenia, przybliżony czas trwania poszczególnych faz oraz wstępny kosztorys.
Lokalny zespół specjalistów: W Bydgoszczy leczenie ortognatyczne prowadzone jest przez doświadczony zespół, w skład którego wchodzą m.in. specjalista ortodonta lek. dent. Izabela Czołgosz, specjalista ortodonta lek.dent Marta Worona, specjalista ortodonta lek.dent. Olga Dworacka oraz chirurdzy: specjalista chirurgii szczękowo-twarzowej dr n. med. Piotr Chomik (Gdańsk) i specjalista chirurgii szczękowo-twarzowej dr n.med Maciej Borowiec (Olsztyn). Ścisła współpraca tych specjalistów gwarantuje kompleksowe podejście do wady zgryzu – ortodonta koryguje ustawienie zębów, a chirurg zajmuje się korekcją dysproporcji kostnych szczęk.
Przedoperacyjne leczenie ortodontyczne (przygotowanie zgryzu)
Zanim dojdzie do operacji, pacjent przez kilka(naście) miesięcy nosi aparat ortodontyczny. Celem tego etapu jest takie ustawienie zębów w łukach zębowych, aby późniejsza operacja szczęki i/lub żuchwy dała optymalny efekt zgryzowy i estetyczny. Etap ten, zwany dekompensacją wady, polega na skorygowaniu pozycji zębów zgodnie z rzeczywistą wadą kostną (którą wcześniej zęby mogły kompensować).
Czas trwania leczenia ortodontycznego przed operacją wynosi średnio od 6 do 24 miesięcy, w zależności od wady zgryzu i postępów w ruchach zębów. W tym okresie bardzo ważne jest, by pacjent dbał o aparat i higienę jamy ustnej oraz regularnie stawiał się na wizyty kontrolne u ortodonty. Aparatu nie wolno zdejmować – musi on pozostać na zębach aż do operacji (a często także bezpośrednio po niej, kontynuując pracę).
Możliwa zmiana wyglądu: Należy uprzedzić, że w trakcie przygotowania ortodontycznego profil twarzy i zgryz mogą przejściowo wyglądać gorzej. Ponieważ zęby są ustawiane w poprawnej pozycji względem kości (a nie maskują już wady kostnej), przed operacją wada zgryzu staje się bardziej widoczna. Jest to normalne i spodziewane zjawisko – ostateczna poprawa nastąpi po operacji.
Usuwanie zębów mądrości: Około 6–9 miesięcy przed planowaną operacją zwykle zaleca się usunięcie ewentualnych zębów mądrości (ósemek). Ich obecność mogłaby utrudniać przeprowadzenie osteotomii szczęk lub stabilizację odłamów kostnych, dlatego usuwa się je z odpowiednim wyprzedzeniem, by rany poekstrakcyjne zdążyły się wygoić przed zabiegiem ortognatycznym.
Braki zębowe: Jeśli pacjent ma braki zębów (np. niektóre zęby zostały wcześniej usunięte), ortodonta i chirurg oceniają, czy przed operacją konieczne będzie ich uzupełnienie protetyczne. W niektórych przypadkach wstawienie brakującego zęba (implantu lub mostu) przed leczeniem ortognatycznym jest wskazane dla prawidłowego efektu końcowego.
Przygotowanie do operacji ortognatycznej (kwalifikacja i zalecenia przedoperacyjne)
Gdy ortodonta stwierdzi, że zgryz został odpowiednio przygotowany aparatem, pacjent kierowany jest ponownie do chirurga szczękowo-twarzowego w celu ostatecznej kwalifikacji do zabiegu i zaplanowania operacji. Chirurg dokonuje analizy proporcji twarzy na aktualnych modelach i zdjęciach pacjenta oraz planowania chirurgicznego – wylicza niezbędne przemieszczenia szczęki/żuchwy. Często wykorzystuje się cyfrowe planowanie 3D i przygotowanie szablonów chirurgicznych, co pozwala bardzo precyzyjnie zaplanować cięcia kostne. Na około pół roku przed zabiegiem ustalany jest wstępny termin operacji, aby pacjent mógł się przygotować logistycznie do hospitalizacji i rekonwalescencji.
Zalecenia przed operacją: Kiedy zbliża się termin zabiegu, należy pamiętać o kilku ważnych wskazówkach:
Informowanie o stanie zdrowia: Pacjent powinien poinformować lekarza o wszystkich chorobach przewlekłych, przebytych operacjach oraz przyjmowanych lekach. Szczególnie istotne jest zgłoszenie posiadania sztucznych zastawek serca, endoprotez stawów czy skłonności do krwawień. Jeśli pacjent przyjmuje leki wpływające na krzepliwość krwi, gęstość kości (bisfosfoniany) lub insulinę – może zaistnieć potrzeba modyfikacji ich dawkowania przed operacją (wg zaleceń chirurga i anestezjologa).
Leki przed operacją: O ile lekarz nie zaleci inaczej, swoje leki przyjmowane na co dzień należy zażyć normalnie (popijając minimalną ilością wody). Na konsultacji przedoperacyjnej pacjent otrzyma dokładne instrukcje, które leki przyjąć rano w dniu zabiegu, a które odstawić.
Pakowanie do szpitala: Na przyjęcie do szpitala należy zabrać dowód osobisty, skierowanie na operację, wyniki zleconych badań oraz listę aktualnie przyjmowanych leków. Warto spakować wygodne ubranie (luźna koszula lub T-shirt z krótkim rękawem/ na ramiączkach, umożliwiające założenie wenflonu), kapcie z antypoślizgową podeszwą oraz przybory toaletowe. Biżuterię najlepiej zostawić w domu.
Dieta przed zabiegiem: Na 12 godzin przed planowaną operacją nie wolno nic jeść ani pić (w tym również wody). Jest to niezwykle ważne dla bezpieczeństwa znieczulenia ogólnego – pełny żołądek grozi poważnymi powikłaniami podczas narkozy.
Przyjęcie do szpitala: Zwykle pacjent zgłasza się do szpitala dzień przed operacją. Tego dnia wykonywane są ostatnie badania (morfologia, badania krwi, EKG itp.), rozmowa z anestezjologiem oraz zakładany jest wenflon dożylny. Pacjent pozostaje na oddziale chirurgii szczękowo-twarzowej na noc poprzedzającą zabieg.
Transport po zabiegu: Należy zorganizować sobie transport do domu po wypisie – pacjent po znieczuleniu ogólnym nie może prowadzić pojazdów przez 24 godziny ani podejmować ważnych decyzji czy obsługiwać maszyn. Dobrze, by przez pierwsze kilka dni w domu towarzyszyła pacjentowi bliska osoba, pomagając w codziennych czynnościach.
Operacja ortognatyczna (zabieg chirurgiczny)
Zabieg osteotomii szczęk przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym przez chirurga szczękowo-twarzowego w warunkach szpitalnych. Operacja polega na przecięciu kości szczęki i/lub żuchwy (ewentualnie innych struktur twarzoczaszki, np. bródki) i przemieszczeniu fragmentów kostnych tak, aby uzyskać prawidłowy zgryz oraz symetryczny profil twarzy. Kości po przemieszczeniu są stabilizowane za pomocą tytanowych płytek i śrub – pozostają one trwale w ciele pacjenta, unieruchamiając szczęki w nowej pozycji podczas gojenia (płytki te nie są widoczne, a ich ewentualne usunięcie po około roku rozważa się tylko w razie potrzeby). Cięcia chirurgiczne wykonuje się wewnątrz jamy ustnej, dzięki czemu blizny zewnętrzne na twarzy nie występują.
Czas trwania operacji zależy od zakresu zabiegu. Korekta jednej szczęki trwa średnio 1–2 godziny, a operacja dwuszczękowa może zająć około 3–4 godziny. Bezpośrednio po zabiegu pacjent wybudza się na sali pooperacyjnej, gdzie przez 1–2 godziny jest intensywnie monitorowany, po czym wraca na oddział chirurgiczny.
Bezpośrednio po operacji w jamie ustnej pacjenta mogą zostać założone dodatkowe elementy stabilizujące zgryz: szyna zgryzowa (akrylowa nakładka na zęby) oraz elastyczne wyciągi międzyszczękowe (gumowe ligatury). Szyna i gumki mają za zadanie utrzymać nowe relacje zgryzowe – zwykle stosuje się je przez około 10–14 dni po operacji. Ważne jest, że po leczeniu ortognatycznym szczęki nie są “zadrutowane” na stałe – pacjent powinien móc delikatnie otwierać usta już w pierwszych dobach po zabiegu.
Co może się zdarzyć w trakcie operacji? Czasami podczas osteotomii dochodzi do odklejenia się niektórych zamków aparatu ortodontycznego od zębów (wskutek używanych narzędzi i sił). Jeśli kilka zamków odklei się i będzie luźno zawieszonych na łuku, nie należy się tym martwić – ortodonta naprawi aparat na pierwszej powizycie kontrolnej po operacji. W razie znacznej utraty krwi podczas rozległych operacji dwuszczękowych może zaistnieć potrzeba przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych, ale jest to rzadkie i przeprowadzane profilaktycznie tylko przy dużych krwawieniach.
Opieka szpitalna po zabiegu
Po powrocie na oddział, personel medyczny będzie kontrolował stan pacjenta, poziom bólu oraz stopień przytomności. Bezpośrednio po wybudzeniu możliwe jest odczuwanie dezorientacji, dreszczy lub nudności – są to normalne reakcje po narkozie. Pacjent otrzyma odpowiednie leki: przeciwbólowe, antybiotyki (profilaktyka infekcji) oraz sterydy (łagodzenie stanu zapalnego i obrzęku). Przez nos mogą być podawane krople obkurczające śluzówkę, a do jamy ustnej płyn do płukania z chlorheksydyną – aby ułatwić oddychanie i utrzymać czystość w ustach mimo obrzęku.
Pacjent będzie miał założony lekki opatrunek z gazy wokół twarzy, który zabezpiecza szczęki i redukuje obrzęk. Między zębami mogą znajdować się wspomniane gumki elastyczne lub szyna zgryzowa unieruchomiona na górnym łuku – należy ich nie usuwać bez zgody lekarza.
Pielęgnacja jamy ustnej rozpoczyna się już w szpitalu: delikatne szczotkowanie zębów (miękką, dziecięcą szczoteczką) możliwe jest od pierwszej doby po operacji. Należy omijać miejsca nacięć (znajdują się one wewnątrz ust – przy operacji szczęki w górnym przedsionku, a przy operacji żuchwy na wewnętrznej stronie policzków w okolicy ostatnich trzonowców). Płukanie ust roztworem chlorheksydyny (0,1–0,2%) zaleca się 2 razy dziennie, a dodatkowo co około godzinę delikatnie przepłukiwać jamę ustną ciepłą osoloną wodą. Dzięki temu rany pooperacyjne będą czyste i wilgotne, co sprzyja gojeniu. Jeśli pacjent ma założoną szynę, również ją należy utrzymywać w czystości, wypłukując wszelkie zalegające resztki pokarmowe.
Pierwsze 24 godziny po operacji są kluczowe dla kontroli bólu i obrzęku:
Głowę należy trzymać wysoko uniesioną (podpartą kilkoma poduszkami) – spanie na wznak z uniesieniem pomaga zmniejszyć obrzęk twarzy.
Zaleca się stosowanie zimnych okładów na policzki: można użyć specjalnych kompresów żelowych lub torebki mrożonych warzyw owiniętej w cienki ręcznik. Lód przykłada się na około 20–30 minut, po czym robi przerwę, aby nie odmrozić skóry. Okłady chłodzące są najbardziej efektywne w pierwszych 48 godzinach od zabiegu.
Nawodnienie: Personel będzie zachęcał pacjenta do picia płynów. Początkowo może to być trudne, ale ważne, by wypijać szklankę wody co 2–3 godziny, aby uniknąć odwodnienia. Jeśli pacjent nie jest w stanie pić samodzielnie, kroplówka dożylna uzupełni płyny.
Dieta: W pierwszej dobie dozwolona jest tylko dieta płynna – woda, rozcieńczone soki, chłodny bulion, nutridrinki. Unikać należy słodkich napojów gazowanych i soków z dużą ilością cukru, gdyż paradoksalnie mogą sprzyjać odwodnieniu i podrażniać gardło.
Możliwe objawy: Pacjent może odczuwać lekki ból gardła (to efekt obecności rurki intubacyjnej podczas znieczulenia), może też wystąpić niewielkie krwawienie z jamy ustnej lub nosa. Przez pierwsze 1–2 doby z nosa może sączyć się trochę krwi (szczególnie po operacji szczęki) – jest to normalne. Nie wolno jednak wydmuchiwać nosa ani kichać z dużą siłą przez około 2 tygodnie po operacji szczęki (ryzyko przedmuchania rany w zatoce); w razie potrzeby kichamy z otwartymi ustami.
Drętwienie: Bezpośrednio po zabiegu zwykle występuje drętwienie (brak czucia) w obrębie wargi dolnej, brody, policzków i zębów (przy operacji żuchwy) oraz wargi górnej, policzków, nosa i zębów górnych (przy operacji szczęki). Jest to skutek czasowego podrażnienia nerwów czuciowych i może utrzymywać się przez wiele tygodni, stopniowo ustępując.
Ograniczona ruchomość szczęk: Operowane szczęki będą początkowo sztywne – szerokie otwieranie ust nie będzie możliwe od razu. Stopniowy zakres ruchu odzyskuje się w kolejnych tygodniach dzięki ćwiczeniom.
Ewentualne badania kontrolne: W niektórych przypadkach już w szpitalu wykonuje się kontrolną rentgenografię lub tomografię twarzoczaszki po operacji, aby ocenić położenie kości i płyt. Jeśli nie zrobiono tego w trakcie pobytu, prześwietlenie kontrolne będzie wykonane na wizycie pooperacyjnej.
Po pierwszej dobie, gdy chirurg zbada pacjenta następnego dnia rano, zazwyczaj można usunąć opatrunek z twarzy. Obrzęk twarzy najczęściej osiąga maksimum około 2–3 doby po operacji, a następnie bardzo powoli zaczyna ustępować.
Pierwszy tydzień po operacji
Obrzęk i siniaki: Twarz pacjenta będzie w pierwszym tygodniu wyraźnie opuchnięta. Obrzęk jest naturalną reakcją po tak rozległej operacji – największy bywa w 2–3 dobie, następnie utrzymuje się duży przez kilka dni i zaczyna stopniowo schodzić. Pacjenci po operacji dwuszczękowej zwykle mają silniejszy obrzęk niż po operacji tylko szczęki lub tylko żuchwy. Przez cały czas warto trzymać głowę uniesioną wysoko (także podczas snu – np. spanie na kilku poduszkach lub w fotelu półsiedząco). Zimne kompresy można stosować do 3 dni po zabiegu, później nie przyniosą już istotnego efektu. Około 5–7 doby może pojawić się tzw. obrzęk nawrotowy – gdy działanie sterydów podanych w szpitalu ustępuje, obrzęk chwilowo nieznacznie się zwiększy. Jest to normalne zjawisko. Dodatkowo, oprócz opuchlizny, mogą pojawić się siniaki na twarzy i szyi – początkowo sine lub fioletowe, potem zmieniają barwę na żółto-zieloną. Siniaki znikają samoistnie w ciągu około 2 tygodni. (Uwaga: jeśli obrzęk byłby asymetryczny, twardy lub bardzo bolesny, a skóra nadmiernie zaczerwieniona – należy skontaktować się z chirurgiem, bo może to oznaczać infekcję lub krwiak wymagający ewakuacji).
Ból: Paradoksalnie przy operacji ortognatycznej ból zwykle nie jest bardzo nasilony. Większość pacjentów odczuwa bardziej ucisk i rozpieranie związane z obrzękiem niż typowy ból pooperacyjny. Niemniej jednak przez pierwsze dni należy regularnie przyjmować przepisane leki przeciwbólowe. Standardowo stosuje się ibuprofen 600 mg co 6 godzin w pierwszym tygodniu (działa przeciwbólowo i przeciwobrzękowo). Dodatkowo w razie potrzeby, jeśli ból się pojawi mimo ibuprofenu, można zażyć zalecony silniejszy lek przeciwbólowy (np. z grupy opioidów) – pamiętając, by nie łączyć go z alkoholem i zachować ostrożność. Po tygodniu od operacji większość osób nie potrzebuje już silnych leków przeciwbólowych, a ibuprofen przyjmuje tylko doraźnie.
Dieta i nawodnienie: Przez pierwszy tydzień obowiązuje dieta płynna – pacjent nie może gryźć ani żuć pokarmów. Odżywianie opiera się na koktajlach, zmiksowanych zupach, jogurtach pitnych, przecedzonych musach itp. Ważne jest, by dostarczać organizmowi wystarczającej ilości kalorii i białka oraz dużo płynów. Unikamy alkoholu oraz napojów gazowanych – napoje gazowane mogą powodować wzdęcia i nudności, a alkohol nie jest wskazany ze względu na gojenie i interakcje z lekami. Słodkie, gęste soki również nie są najlepsze, bo mogą nasilać pragnienie i sprzyjać odwodnieniu; lepiej wybierać izotoniki, rozwodnione soki warzywno-owocowe, mleczne koktajle białkowe. Pacjent może ostrożnie usuwać gumki ortodontyczne na czas posiłku (jeśli dostał takie zalecenie), aby łatwiej wypić pokarm przez szerzej rozchylone zęby. Po posiłku jednak gumki należy założyć z powrotem zgodnie z instrukcją chirurga.
Higiena jamy ustnej: Mimo dyskomfortu, utrzymanie czystości jamy ustnej jest priorytetem. Należy kontynuować delikatne szczotkowanie zębów (bardzo miękką szczoteczką) minimum 2–3 razy dziennie. Szczególnie oczyszczamy okolice aparatu i szyny, uważając by nie podrażnić gojących się ran i szwów. Szwy używane podczas operacji są najczęściej rozpuszczalne – zaczną się rozkładać i wypadać po około 7–10 dniach. Przez pierwszy tydzień płuczemy usta 2–3 razy dziennie płynem do dezynfekcji (np. z chlorheksydyną- Eludril Classic), a dodatkowo jak najczęściej (nawet co godzinę) ciepłą słoną wodą ( woda morska do nosa z apteki). Słona woda działa kojąco na rany. Unikamy natomiast mocnych płukanek na bazie alkoholu – mogą podrażnić śluzówkę i opóźnić gojenie. Zakaz palenia tytoniu jest bezwzględny: palenie papierosów znacznie upośledza gojenie ran i zwiększa ryzyko powikłań (infekcji, powstania nieestetycznych blizn). Jeśli masz podrażnione kąciki ust smaruj maścią nawilżającą Alantan lub podobną.
Aktywność fizyczna: W pierwszym tygodniu należy unikać wysiłku fizycznego. Wstawanie z łóżka i krótkie spacery są wręcz wskazane (zapobiegają powikłaniom unieruchomienia, jak zakrzepy), ale wszelki intensywny trening, schylanie się, dźwiganie ciężarów – są zabronione. Nie wolno się przemęczać; organizm potrzebuje energii na gojenie. Zaleca się odpoczynek, sen, ewentualnie lekkie domowe aktywności. Niewskazane jest również opalanie się i ekspozycja na upał, ponieważ przegrzanie i odwodnienie utrudnią regenerację.
Wizyty kontrolne i rehabilitacja: Zwykle około 7 dni po operacji pacjent zgłasza się na pierwszą kontrolę do chirurga. Lekarz ocenia gojenie ran, usuwa ewentualne opatrunki zewnętrzne, sprawdza czy nie ma oznak infekcji i czy zgryz jest właściwie stabilizowany. W razie potrzeby może zalecić przedłużenie noszenia gumek czy dodatkowe leki. Kilka dni po wyjściu ze szpitala (często w 2–3 dobie po wypisie) warto rozpocząć fizjoterapię specjalistyczną. Fizjoterapeuta stomatologiczny lub szczękowy pokaże ćwiczenia pomagające usprawnić otwieranie ust, rozluźnić mięśnie twarzy i szyi oraz zmniejszyć obrzęk. Rehabilitacja przyspiesza powrót pełnej funkcji żuchwy i zapobiega powstawaniu nadmiernych blizn ograniczających ruch. W IDENTICA znajduje się taką fizjoterapią mgr. Patryk Kawczyński.
Kontrola ortodontyczna: Pomimo trwającego gojenia, leczenie ortodontyczne nie zostaje przerwane. Ortodonta planuje zwykle pierwszą wizytę do. 7 dni po operacji (jeśli stan pacjenta na to pozwala) lub najpóźniej po 2 tygodniach. Kolejne wizyty ortodontyczne odbywają się często w tempie przyspieszonym: po 3 tygodniach, po 5 tygodniach, a następnie co 2–3 tygodnie aż do ~3 miesięcy od operacji. W tym okresie gojenia kości metabolizm jest wzmożony, co można wykorzystać do szybszych drobnych korekt ustawienia zębów. Na kontroli około 3 tygodnie po zabiegu ortodonta zazwyczaj usuwa szynę zgryzową (o ile była założona) i haczyki chirurgiczne. Szyna jest wtedy delikatnie odcinana od zębów – po jej zdjęciu może służyć pacjentowi jako ruchoma nakładka ochronna (np. na noc, według wskazań lekarza).
Drugi tydzień po operacji
W drugim tygodniu po zabiegu pacjent zaczyna odczuwać wyraźną poprawę komfortu, choć pełne wygojenie jest jeszcze daleko.
Obrzęk: Powoli się zmniejsza. Większość opuchlizny stopniowo schodzi, choć twarz wciąż może wyglądać na nabrzmiałą. Pod koniec drugiego tygodnia obrzęk będzie już o wiele mniejszy niż tuż po operacji.
Siniaki: Jeśli wystąpiły, zwykle znikają do końca drugiego tygodnia. Skóra wraca do normalnego kolorytu.
Czucie: Zaczyna powracać czucie w obrębie wargi górnej, policzków i nosa (przy operacji szczęki). Mrowienie czy uczucie “mrówek” oznacza regenerację nerwów. Dolna warga i broda wciąż mogą być zdrętwiałe, ale niektórzy pacjenci już w tym czasie odczuwają lekkie mrowienie i tam – to dobry znak powrotu funkcji nerwów czuciowych. Trzeba jednak pamiętać, że u niektórych osób drętwienie dolnej wargi może utrzymywać się jeszcze wiele tygodni lub miesięcy.
Rozwieranie szczęk (otwieranie ust): W drugim tygodniu kluczowe jest rozpoczęcie regularnych ćwiczeń rozciągających mięśnie i blizny, aby zwiększać stopniowo zakres otwarcia ust. Fizjoterapeuta oraz chirurg instruują, jak bezpiecznie ćwiczyć. Zwykle zaleca się, aby kilka razy dziennie (np. 4 razy dziennie) pacjent zdejmował gumki (jeśli je ma) i starał się ostrożnie otwierać usta coraz szerzej. Ćwiczenia najlepiej wykonywać około 30 minut po przyjęciu ibuprofenu – gdy dolegliwości bólowe są mniejsze. Celem pod koniec 2 tygodnia jest uzyskanie co najmniej 30 mm rozwarcia (na szerokość dwóch palców) lub więcej, jeśli to możliwe. Wczesne mobilizowanie szczęk zapobiega powstawaniu przykurczów i trwałego ograniczenia otwierania ust.
Dieta: W dalszym ciągu preferowana jest dieta miękka i płynna, ale jeśli lekarz pozwoli, można wprowadzić pokarmy papkowate, niewymagające żucia. Przykładowo: dobrze rozgotowany makaron, jajecznica, twarożek, miękko ugotowana rozdrobiona ryba, puree z warzyw, koktajle o gęstszej konsystencji. Każdy kęs jedzenia powinien dać się rozgnieść językiem o podniebienie i połknąć bez gryzienia. Wciąż kluczowe jest odpowiednie spożycie białka (np. w postaci odżywek białkowych, serków homogenizowanych, zmiksowanego mięsa w zupie) oraz nawodnienie organizmu.
Higiena: Kontynuujemy wcześniejsze zalecenia higieniczne. Po około 10–14 dniach od operacji większość szwów wchłanialnych powinna już się rozpuścić i wypaść. Można wtedy nieco dokładniej oczyszczać okolicę dziąseł szczoteczką (skoro szwy już nie przeszkadzają). Nadal jednak trzeba obchodzić się ostrożnie z gojącymi miejscami. Irygator wodny (waterpik) – jeśli pacjent go posiada – można zacząć ostrożnie używać pod koniec drugiego tygodnia, nastawiając niewielkie ciśnienie strumienia. Irygator ułatwi wypłukanie resztek jedzenia z trudno dostępnych miejsc wokół aparatu.
Leki: Większość pacjentów nadal zażywa ibuprofen co 6–8 godzin w drugim tygodniu, choć ból powinien być już zdecydowanie mniejszy. Antybiotyk przepisywany profilaktycznie zazwyczaj jest zaplanowany na około 7–10 dni – jeśli terapia się kończy, należy przyjąć całą zapisaną dawkę do końca. W razie jakichkolwiek nowych dolegliwości (gorączka, silny ból, ropna wydzielina z rany) pacjent powinien niezwłocznie zgłosić się do lekarza, bo może to wskazywać na infekcję wymagającą ponownej antybiotykoterapii.
Aktywność: W drugim tygodniu nadal unikamy większego wysiłku. Można stopniowo wydłużać spacery, wracać do lekkich prac domowych, ale intensywne ćwiczenia, bieganie, siłownia – wciąż są niewskazane. Stopień aktywności zawsze należy skonsultować z lekarzem prowadzącym, zwłaszcza jeśli wystąpiło jakieś powikłanie.
Pod koniec drugiego tygodnia odbywa się zazwyczaj kolejna kontrola chirurgiczna. Lekarz ocenia postępy gojenia, może usunąć wystające resztki szwów, jeśli te nie wypadły samoistnie, oraz skontroluje zgryz i ewentualnie zaktualizuje zalecenia co do gumek czy diety.
Trzeci i czwarty tydzień po operacji
Powrót do normalności: W 3. i 4. tygodniu pacjent zwykle wraca już do codziennych czynności w znacznym stopniu. Większość objawów ostrych mija, choć pełne wyzdrowienie nastąpi dopiero po kilku miesiącach.
Dalsza poprawa: Obrzęk twarzy wciąż się zmniejsza – po miesiącu od zabiegu twarz wygląda już dużo bardziej naturalnie, choć drobna opuchlizna może utrzymywać się w okolicy szczęk, szczególnie rano. Czucie w obrębie szczęki górnej zazwyczaj całkowicie wraca, a u części pacjentów zaczyna wracać również w dolnej wardze i brodzie (jeśli jeszcze nie powróciło). Mogą jednak nadal występować obszary drętwienia – potrzebna jest cierpliwość, regeneracja nerwów bywa powolna (nawet do 6–12 mies.).
Ćwiczenia szczęk: Pacjent kontynuuje intensywnie ćwiczenia otwierania ust i ruchów żuchwy. Do końca 4. tygodnia powinien osiągnąć już zakres otwarcia podobny jak przed operacją (lub przynajmniej >40 mm). Pomagają w tym regularne wizyty u fizjoterapeuty, który może stosować dodatkowo mobilizacje blizn i ćwiczenia rozciągające mięśnie żucia. Jeśli pacjent zaniedba rehabilitację, istnieje ryzyko utrzymania się ograniczonego otwierania ust, dlatego jest to bardzo istotna część terapii.
Dieta: Po około miesiącu od zabiegu, za zgodą lekarza, można stopniowo wprowadzać miękkie pokarmy stałe wymagające minimalnego żucia. Nadal unikamy twardych, chrupiących rzeczy. Dieta stopniowo staje się coraz bardziej urozmaicona – pacjent może jeść np. miękkie pierogi, rozdrobnione gotowane warzywa, miękką rybę, makaron z sosem itp. Ważne, by wszystko kroić na małe kawałki i delikatnie przeżuwać przednimi zębami lub rozdrabniać językiem, tak by nie przeciążać szczęk. Jeżeli pojawia się ból przy gryzieniu – trzeba się wstrzymać jeszcze kilka dni z danym pokarmem.
Kontrola ortodontyczna: Mniej więcej 3–4 tygodnie po operacji (jak wspomniano wyżej) ortodonta usuwa szynę zgryzową, jeśli pacjent ją miał. Od tego momentu noszenie gumek elastycznych między szczękami może być jedyną formą tymczasowej stabilizacji zgryzu, ale często już nie są one potrzebne cały czas – chirurg/ortodonta zalecają, kiedy i jak długo je zakładać. Rozpoczyna się zasadnicza druga faza leczenia ortodontycznego, tym razem po operacji – drobne korekty ustawienia zębów będą kontynuowane przez następne miesiące, aż zgryz będzie idealnie dopasowany.
Efekt estetyczny: Warto pamiętać, że ostateczny rezultat estetyczny i funkcjonalny operacji ocenia się dopiero po około 3–6 miesiącach od zabiegu. Bezpośrednio po operacji widoczna jest co prawda znacząca zmiana w ułożeniu szczęk i rysach twarzy, ale pełen efekt będzie widoczny po całkowitym ustąpieniu obrzęków oraz zakończeniu leczenia ortodontycznego. Cierpliwość jest więc kluczowa – z każdym tygodniem twarz będzie wyglądać bardziej naturalnie, a pacjent coraz lepiej adaptuje się do nowego zgryzu.
Pooperacyjne leczenie ortodontyczne i retencja
Dalsze leczenie aparatem: Po okresie około 6–8 tygodni od operacji, gdy kości wstępnie się zrosną, ortodonta przystępuje do dalszego leczenia aparatem stałym. Ten etap ma na celu perfekcyjne dopasowanie zgryzu – często wymaga drobnych przesunięć zębów, korekty drobnych kontaktów zębowych itp. Wykorzystuje się fakt, że w okresie gojenia (pierwsze 2–3 miesiące) kości są bardziej plastyczne. Po tym czasie również można prowadzić ortodoncję, aż do uzyskania optymalnych relacji. Czas trwania leczenia ortodontycznego po operacji wynosi średnio od 3 do 12 miesięcy, zależnie od wyjściowej sytuacji zgryzowej. W trudniejszych przypadkach aparat pozostaje na zębach nawet do 18–24 miesięcy po operacji, ale często drobne korekty udaje się zakończyć szybciej.
Kiedy ortodonta i pacjent są zadowoleni z ustawienia zębów i zgryzu, aparat stały zostaje zdjęty. Rozpoczyna się wówczas ostatnia faza:
Retencja – utrzymanie efektów: Po tak kompleksowym leczeniu bardzo ważne jest utrzymanie osiągniętych rezultatów. Pacjent otrzymuje aparaty retencyjne (retainery), które zapobiegają nawrotowi wady. Najczęściej stosuje się cienkie retainery stałe przyklejone od wewnętrznej strony zębów siecznych (uniemożliwiają one przemieszczanie się zębów w obrębie łuku) oraz dodatkowo płytki lub przezroczyste nakładki retencyjne na noc. Okres retencji trwa kilka lat, a często jest dożywotni – o ile stałe retainery pozostają na zębach, powinny być kontrolowane co jakiś czas przez ortodontę. Dzięki fazie retencji zgryz i nowy układ szczęk stabilizuje się, a efekty estetyczne (nowy profil twarzy, linia uśmiechu) pozostają na stałe.
Możliwe powikłania leczenia ortognatycznego
Leczenie ortodontyczno-chirurgiczne, jak każda interwencja medyczna, niesie ze sobą ryzyko pewnych powikłań. Należy podkreślić, że większości pacjentów udaje się przejść przez cały proces bez większych komplikacji – ewentualne problemy zdarzają się rzadko, a jeśli wystąpią, zespół medyczny podejmuje odpowiednie działania. Oto potencjalne trudności i powikłania, o których warto wiedzieć:
Ból pooperacyjny: Zwykle jest umiarkowany i dobrze kontrolowany standardowymi środkami przeciwbólowymi. Niekiedy pacjenci odczuwają minimalny ból, co jest pozytywnym zaskoczeniem biorąc pod uwagę rozległość zabiegu.
Nudności i wymioty: Mogą wystąpić tuż po operacji na skutek znieczulenia ogólnego. Stosuje się wtedy leki przeciwwymiotne, a objawy zazwyczaj ustępują w ciągu kilkunastu godzin. Ważne jest unikanie spożywania dużych ilości naraz i utrzymywanie pozycji półsiedzącej.
Obrzęk: Występuje u każdego pacjenta, jest naturalną reakcją organizmu. Silny obrzęk może utrzymywać się do kilkunastu dni, a resztkowy nawet parę tygodni. Sterydoterapia, zimne okłady i pozycja z uniesioną głową minimalizują obrzęk, ale całkowicie go nie zapobiegną. Trzeba dać czas tkankom na regenerację.
Zaburzenia czucia: Częściej dotyczą dolnej wargi i brody (przy operacji żuchwy), rzadziej wargi górnej i policzków. Większość pacjentów stopniowo odzyskuje pełne czucie w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Sporadycznie drętwienie może utrzymywać się dłużej lub nie ustąpić całkowicie – jest to zwykle efektem drobnego uszkodzenia nerwu czuciowego w trakcie osteotomii. Na szczęście przypadki trwałego zaburzenia czucia są rzadkie, a jeśli się zdarzą, objaw ten najczęściej nie przeszkadza pacjentom w codziennym funkcjonowaniu (po pewnym czasie mózg adaptuje się do zmniejszonego czucia).
Infekcja rany: Ryzyko zakażenia istnieje przy każdej operacji. W chirurgii ortognatycznej profilaktycznie podaje się antybiotyki, co znacznie zmniejsza częstość infekcji. Jeśli jednak pojawi się obfity wyciek ropny z miejsca cięcia, nasilony ból, zaczerwienienie i obrzęk – konieczna jest szybka konsultacja z chirurgiem. Leczenie polega na drenażu ropnia (jeśli powstał) i podaniu odpowiedniego antybiotyku. W skrajnych przypadkach, gdy infekcja zagraża zrostowi kości, może być konieczna ponowna operacja (bardzo rzadko).
Krwawienie: Niewielkie krwawienia z nosa czy jamy ustnej są normalne przez pierwsze kilka dni. Groźne krwotoki zdarzają się wyjątkowo rzadko, najczęściej w ciągu pierwszej doby. Szpitalna opieka zapewnia monitorowanie – w razie potrzeby chirurg zatamuje krwawienie lub zastosuje dodatkowe opatrunki tamujące.
Zapalenie zatok: Operacja górnej szczęki (szczególnie poszerzenie) może sporadycznie skutkować zapaleniem zatok szczękowych w okresie gojenia. Objawia się to bólem okolicy policzków, ropną wydzieliną z nosa i gorączką. Wymaga leczenia antybiotykiem i ewentualnie płukania zatok, ale nie wpływa na długoterminowy wynik operacji.
Problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym (SSŻ): U niektórych pacjentów zmiana pozycji szczęk może przejściowo wpłynąć na stawy żuchwy. Może pojawić się trzaskanie w stawach przy ruchach, uczucie sztywności lub ból okolicy przeduszu. Zwykle objawy te są przejściowe i ustępują w miarę adaptacji stawu do nowej okluzji. Gdyby jednak dolegliwości stawowe się utrzymywały, konieczna jest dalsza diagnostyka – czasem pomaga fizjoterapia stawów lub szyny odprężające. Na szczęście ciężkie powikłania w obrębie stawów po leczeniu ortognatycznym należą do rzadkości.
Ograniczone otwieranie ust (trismus): Wspomniane wcześniej przykurcze mięśni lub blizny mogą ograniczać rozwarcie szczęk. Intensywna rehabilitacja praktycznie zawsze zapobiega temu powikłaniu. Jeżeli jednak mimo ćwiczeń zakres otwarcia pozostaje niewystarczający (utrzymuje się trismus), lekarz może zalecić dodatkowe zabiegi usprawniające, a w ostateczności chirurgiczne uwolnienie blizn (to jednak niezwykle rzadkie sytuacje).
Podsumowanie
Leczenie ortognatyczne jest długotrwałym, wymagającym procesem, jednak dla wielu pacjentów efekty w postaci poprawy zgryzu, estetyki twarzy i komfortu życia są bezcenne. Kluczem do sukcesu jest dobra współpraca pacjenta ze specjalistami oraz cierpliwe przestrzeganie zaleceń na każdym etapie terapii. W Bydgoszczy dostępne są nowoczesne metody planowania i przeprowadzania operacji ortognatycznych, co w połączeniu z doświadczonym zespołem ortodontyczno-chirurgicznym daje pacjentom możliwość bezpiecznej korekty nawet bardzo złożonych wad zgryzu. Jeśli zmagasz się z poważną wadą zgryzu i rozważasz leczenie ortognatyczne – umów się na konsultację, aby omówić indywidualny plan działania. Droga do pięknego uśmiechu i prawidłowego zgryzu bywa długa, ale efekt końcowy zdecydowanie wart jest wysiłku.
REAL SMILES DONE RIGHT –
